Cabanis
Frederick Copleston |
(iii) Özdekçiliğin özellikle kaba anlatımlarından
biri de Pierre Jean Georges Cabanis’in (1757-1808) yazılarında bulunabilir.
Cabanis bir doktordu ve Rapports du physique et du moral de l’homme başlıklı bir çalışması vardı. İnsana ilişkin görüşünü Les nerfs—voilà
tout l’homme sözlerinde toparlayarak, beynin düşünceyi karaciğerin
safrayı salgıladığı gibi salgıladığını bildirdi. Bu durumda yalnızca değişik
salgı kümelerinin varolduklarının düşünülmesi gerekecek, ve hangisinin
daha büyük gerçeklik-değeri taşıdığına karar vermek biraz güç olacaktır.
Bununla birlikte, bütün Fransız Aydınlanmasının Cabanis gibi özdekçiler
tarafından bildirilen kaba önesürümlerin ışığında değerlendirilmesi gerektiğini
önermek yanlış olacaktır. Gerçekten de, eğer salt bu kabalıklara dikkat
edilecek olursa, özdekçi düşünce akımının imlemi gözden kaçırılır. Çünkü
önemi d’Alembert ve başkalarının karşı çıkmış oldukları inakçılıkta olmaktan
çok izlenceci yanında yatar. Başka bir deyişle, uzun-erimli önemi psikolojik
fenomenlerin fizyolojik fenomenlere inakçı indirgenişinde olmaktan çok
bu iki küme arasındaki bağıntıları incelemeye yönelik bir izlence olmasında
yatar.
Cabanis karşı çıkarak ruhsal yaşamın fizyolojik temelleri üzerinde yoğunlaşmasının
metafiziksel özdekçiliği imlemediğinde diretti. Enson nedenler ile ilgili
olarak bilinmezciliği ileri sürüyordu. Ama onun görüşünde ahlak metafiziksel
ve tanrıbilimsel sayıltılardan kurtarılmalı ve insanın bilimsel incelemesinde
sağlam bir temele oturtulmalıydı. Bunların incelemesine katkılarından
biri insan yaşamının birliği üzerinde diretmesiydi. Örneğin Condillac
ile birlikte bir yontuya şu ya da bu duyumu bağışlamaktan söz etmek anlamsızdır.
Duyular yalnızca karşılıklı olarak bağımlı olmakla kalmaz, ama ayrıca
başka örgensel işlevler ile de yakın bir bağıntı içinde durur.
[COPLESTON: AYDINLANMA: FRANSIZ AYDINLANMASI:
BÖLÜM II: FRANSIZ AYDINLANMASI (2)]
Çeviren Aziz Yardımlı (C) İDEA YAYINEVV 1989-1996 |
|
|